Nieruchomości mogą być opodatkowane jednym z trzech podatków - podatkiem od nieruchomości, podatkiem rolnym lub podatkiem leśnym. Obecnie obowiązujący podatek od nieruchomości (grunty nieobjęte podatkiem rolnym albo leśnym, budynki, niektóre budowle) oparty jest co do zasady na opodatkowaniu powierzchni. Podobnie jest w przypadku podatku rolnego i leśnego. Jedynie budowle i ich części (drogi, słupy, zbiorniki) związane z prowadzeniem działalności gospodarczej opodatkowane są stawką 2% od wartości przyjmowanej dla potrzeb amortyzacji.
Podatek katastralny natomiast odnosi się do wartości nieruchomości. Aby nałożyć podatek katastralny trzeba dysponować ewidencją (katastrem), w której, oprócz danych o gruntach i budynkach, figurować będzie wartość każdej nieruchomości.
Obecnie w Polsce taka ewidencja nie istnieje. Nie są również gromadzone tego typu dane. Przed wprowadzeniem takiego podatku musiałoby nastąpić oszacowanie wartości nieruchomości dla celów podatkowych, na podstawie nowo uchwalonych przepisów (ostatnie przepisy w tym zakresie pochodzą z 1997 r. oraz z 2004 r., jednak utraciły moc obowiązującą).
Wszystkie nieruchomości musiałyby zostać oszacowane przez rzeczoznawców majątkowych, którzy określiliby ich wartość (wartość gruntu oraz części składowych nieruchomości), sporządzili mapy i tabele taksacyjne.
Takie mapy i tabele wykładane są następnie do publicznego wglądu, aby właściciele mogli zweryfikować ich poprawność (można składać zarzuty na oszacowanie). Dopiero po upływie terminu do składania zarzutów na oszacowanie, rada gminy podjęłaby uchwałę o nadaniu mocy urzędowej mapom i tabelom taksacyjnym. Na tej podstawie można byłoby wprowadzić podatek katastralny. Podatek ten mógłby nałożyć tylko Sejm w drodze ustawy, po uprzednim przygotowaniu projektu ustawy, np. przez Ministra Finansów.
Po uchwaleniu i opublikowaniu przepisów podatek nakłada w drodze decyzji organ prowadzący kataster. Wartość wskazana w decyzji jest wpisywana w katastrze nieruchomości* Może ona ulegać zmianie z urzędu lub na wniosek podatnika, w oparciu o indywidualne oszacowanie wartości nieruchomości. Następnie kataster taki musiałby otrzymać moc urzędową, i, podobnie jak ustawa o podatku katastralnym, zostać opublikowany w Dzienniku Ustaw.
W niedawno wydanej odpowiedzi na interpelację poselską w sprawie wprowadzenia takiego podatku (30.08.2012 r.), przedstawiciel Ministra Finansów zaprzeczył jakoby w jego resorcie były prowadzone prace nad wprowadzeniem podatku katastralnego. Prowadzone w przeszłości prace analityczne miały na celu jedynie zbadanie możliwości wprowadzenia tego rodzaju opodatkowania. W efekcie tych prac nie doszło jednak do powstania projektu ustawy.
Opiniując projekt założeń krajowej polityki miejskiej, przygotowany przez Ministra Rozwoju Regionalnego, w którym proponuje się m.in. zreformowanie podatku od nieruchomości, Minister Finansów zauważył, że nie planuje się wprowadzenia podatku od wartości nieruchomości.
Jak widać z powyższego, wprowadzenie podatku katastralnego wymaga czasu, pracy i dużych nakładów finansowych, w szczególności nakłady te musiałyby ponieść samorządy. Jest mało prawdopodobne, aby taki podatek został wprowadzony w najbliższym czasie.
Podatek katastralny, jako podatek majątkowy, z pewnością powodowałby skokowy wzrost obciążenia nieruchomości. Jego wprowadzenie jest kosztowne i czasochłonne. Dodatkowo na pewno nie zachęcałby on do inwestowania w posiadaną nieruchomość, ponieważ w wyniku poniesionych nakładów finansowych, podatek ulegałby podwyższeniu. Wzrosłyby natomiast dochody budżetów gminnych, ponieważ do nich m.in. trafiają pieniądze z podatku od nieruchomości.
*Kataster to publiczny rejestr danych. Kataster nieruchomości to rejestr danych o gruntach i budynkach oraz o ich właścicielach i władających. Nie jest to jednak Ewidencja Gruntów i Budynków - kataster zawiera informacje na potrzeby wymiaru podatku od nieruchomości. Są to informacje dotyczące: gruntów (położenie, granice, powierzchnia, rodzaj użytków gruntowych i klas gleboznawczych), budynków i budowli (położenie, przeznaczenie, funkcje użytkowe i dane techniczne), oznaczenie Księgi Wieczystej oraz osoby właściciela lub władającego gruntem.
