Wywłaszczenie to akt prawny, który polega na przejęciu przez państwo (lub jednostkę samorządu terytorialnego) własności prywatnej na cele publiczne. Wywłaszczenie może być dokonane tylko na podstawie ustawy i za odpowiednią wypłatą. W Polsce wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest ono niezbędne do realizacji ważnych interesów publicznych, takich jak ochrona życia lub zdrowia ludzi, ochrona środowiska naturalnego czy też bezpieczeństwo narodowe. Ponadto wywłaszczenie musi być proporcjonalne do celu, któremu ma służyć – oznacza to, że nie może być
Zanim rozpocznie się budowa drogi, przez wiele lat trwa jej przygotowanie i projektowanie. Podczas projektowania organizowane są spotkania z mieszkańcami terenów, przez które ma przebiegać droga krajowa. Na początku, spotkania dotyczą znacznie większych obszarów niż wymagany pod budowę – zgodnie z przepisami inwestor, czyli GDDKiA, ma obowiązek przedstawić kilka możliwych wariantów przebiegu projektowanej drogi. Rozmawiamy wtedy z wójtami, burmistrzami i prezydentami miast, starostami, przedstawicielami lokalnych społeczności oraz z różnymi organizacjami, ale przede wszystkim rozmawiamy z mieszkańcami takimi jak Ty. Chcemy poznać Twoją opinię na temat poszczególnych wariantów. Jedne z nich będą biec dalej od Twojej nieruchomości, niektóre bliżej, a niektóre być może będą przechodzić przez Twoją nieruchomość. To pierwszy moment, gdy możesz dowiedzieć się, jakie są plany budowy drogi. To również bardzo dobry moment, by zgłosić swoje zastrzeżenia lub propozycje - informuje GDDKiA na stronie poświęconej odszkodowaniu za nieruchomości.
W kolejnym etapie wybierany jest jeden docelowy wariant, który najlepiej spełnia wymogi środowiskowe, ekonomiczne i techniczne. Wariant ten wybierany jest m.in. na podstawie ankiet i opinii mieszkańców. Czasami tak wybrany wariant jest połączeniem kilku wcześniejszych możliwości przebiegu projektowanej drogi. Na tym etapie już możesz stwierdzić, czy Twoja nieruchomość leży na trasie wariantu preferowanego – wtedy z dużą pewnością zostanie ona przejęta pod budowę drogi.
Kiedy wiadomo już na pewno, że moja nieruchomość zostanie przejęta na potrzeby budowy drogi krajowej? Najważniejszym dokumentem, z którego wynika, że Twoja nieruchomość została przeznaczona pod budowę drogi krajowej jest decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZRID). Decyzję tego rodzaju wydaje wojewoda. Decyzja ta powoduje, że z mocy prawa Twoja nieruchomość lub jej część zostaje przejęta przez Skarb Państwa, a Tobie należy się za to odpowiednie odszkodowanie.
Z dniem, w którym decyzja ZRID stanie się ostateczna, nieruchomości lub ich części na których ma zostać zrealizowana droga krajowa stają się własnością Skarbu Państwa. Decyzja ZRID zatwierdza zatem, że to właśnie na Twojej nieruchomości zostanie ostatecznie wybudowana droga krajowa. GDDKiA tłumaczy też, jak się dowiem, że moja nieruchomość zostanie przejęta na potrzeby budowy drogi krajowej?
Zawiadomienie o wydaniu decyzji ZRID otrzymasz pocztą, na adres wskazany w ewidencji gruntów i budynków. Dodatkowo wojewoda zawiadamia o wydaniu decyzji ZRID obwieszczeniem w Biuletynie Informacji Publicznej, które może ukazać się także w prasie lokalnej oraz w siedzibach gmin, na terenie których inwestycja jest prowadzona.
Wywłaszczenie nieruchomości musi nastąpić za odpowiednim odszkodowaniem. Oznacza to, że wysokość odszkodowania powinna być równa co najmniej wartości rynkowej Twojej nieruchomości. Oznacza to również, że procedura ustalenia wysokości odszkodowania przez wojewodę może trwać nawet kilka miesięcy, bo każdą z nieruchomości należy wycenić indywidualnie. Postępowanie w sprawie ustalenia wysokości odszkodowania wojewoda wszczyna z urzędu, w dniu, w którym decyzja ZRID stała się ostateczna lub nadano jej rygor natychmiastowej wykonalności. Nie ma więc potrzeby występowania do wojewody z wnioskiem o wszczęcie tego rodzaju postępowania. Nie jest wymagany również żaden wniosek o wypłatę odszkodowania.
Zgodnie z prawem, wywłaszczenie może być dokonane tylko w interesie publicznym i pod warunkiem udzielenia odszkodowania. Przyznawana jest ona w takiej wysokości, aby osoba poszkodowana mogła się godnie utrzymać oraz odtworzyć swoją dotychczasową sytuację życiową.
