Sytuacja dotyczy przede wszystkim budynków znajdujących się w bardzo złym stanie technicznym, które przez dziesięciolecia pozostawały pod zarządem publicznym. - Skutki zaniedbań, powstałych przez kilkadziesiąt lat publicznej gospodarki lokalami, przerzucono na aktualnych właścicieli. Po przejęciu przez nich budynków stan ten nie mógł szybko się poprawić, gdyż przez wiele lat czynsze były określane na poziomie, który nie zapewniał właścicielom środków nawet na niezbędne remonty - wyjaśnia Rzecznik Praw Obywatelskich.
Obecnie właściciel może wypowiedzieć umowę najmu z miesięcznym wyprzedzeniem, jeśli lokal wymaga opróżnienia ze względu na planowaną rozbiórkę lub remont budynku. Przepis ten nie obejmuje jednak napraw trwających krócej niż rok. Ustawa gwarantuje lokatorom prawo do lokalu zamiennego, przy czym w przypadku osób płacących czynsz regulowany przed 9 lipca 2001 roku, obowiązek ten spoczywa na gminie.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na poważne konsekwencje wygaśnięcia obecnych przepisów. W sytuacji, gdy nadzór budowlany nakazuje natychmiastowe opróżnienie budynku zagrożonego katastrofą budowlaną, właściciele nie będą w stanie zapewnić odpowiedniej liczby lokali zamiennych. - To może prowadzić do zagrożenia zdrowia lub życia najemców - podkreśla RPO w swoim wystąpieniu do ministra rozwoju.
W związku z zaistniałą sytuacją, Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do ministra rozwoju z wnioskiem o przedłużenie terminu obowiązywania obecnych przepisów. Dodatkowo, postuluje rozważenie całkowitej rezygnacji z czasowego charakteru tego obowiązku, co mogłoby zapewnić długoterminowe rozwiązanie problemu.
Kwestia obowiązku zapewnienia lokali zamiennych stanowi złożony problem prawny na styku prawa własności i ochrony praw lokatorów. Zagadnienie to ilustruje szerszy kontekst transformacji własnościowej w Polsce i jej długofalowych konsekwencji dla właścicieli nieruchomości oraz mieszkańców.
Problem ten wymaga systemowego podejścia uwzględniającego zarówno interes właścicieli, jak i bezpieczeństwo lokatorów, szczególnie w kontekście historycznych zaniedbań w gospodarce mieszkaniowej.
