Kontrola NIK objęła lata 2020-2023 i 10 jednostek samorządu terytorialnego, w tym dziewięć starostw powiatowych i jedno miasto na prawach powiatu. Zgodnie z ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami, starostowie reprezentują Skarb Państwa i są zobligowani do zarządzania i ewidencjonowania jego nieruchomości. W ewidencjach skontrolowanych jednostek ujmowano łącznie 32,8 tys. działek o powierzchni 25 tys. ha, z czego 40 proc. stanowiły nieruchomości nierozdysponowane.
Izba zwraca uwagę, że żadna z kontrolowanych jednostek nie weryfikowała systematycznie zgodności ewidencji zasobu nieruchomości Skarbu Państwa z Ewidencją Gruntów i Budynków (EGiB). W rezultacie, aż 6347 działek (19 proc. wszystkich nieruchomości SP w kontrolowanych powiatach) nie zostało uwzględnionych w ewidencjach prowadzonych przez starostów. Nierzetelność ewidencji skutkowała brakiem należytego nadzoru nad nieruchomościami.
Ponadto, jak wykazała kontrola NIK, osiem na dziesięć skontrolowanych jednostek przeprowadzało coroczne inwentaryzacje nieruchomości SP, jednak we wszystkich przypadkach czyniono to w sposób nierzetelny, niezgodny z ustawą o rachunkowości i nie dla wszystkich nieruchomości. Dwie pozostałe JST w ogóle nie inwentaryzowały nieruchomości w badanym okresie. Łączna wartość nieinwentaryzowanych nieruchomości wyniosła 1,1 mld zł.
NIK zwraca uwagę, że starostowie zazwyczaj nie podejmowali działań w celu identyfikacji nieruchomości użytkowanych przez podmioty bez tytułu prawnego. Jedynie w czterech jednostkach weryfikowano stan faktyczny nierozdysponowanych nieruchomości SP, ujawniając przypadki bezumownego korzystania na łączną kwotę prawie 100 tys. zł.
Podczas oględzin 257 nieruchomości Skarbu Państwa, kontrolerzy NIK stwierdzili, że połowa z nich użytkowana jest bez odpowiedniego tytułu prawnego. "W jednej z kontrolowanych jednostek ustalono, że dwie działki były użytkowane przez podmiot nieuprawniony od 1985 r., a w kolejnej w toku oględzin ustalono, że trzy działki wykorzystywane były do celów rolniczych «od zawsze»" - czytamy w komunikacie Izby. W badanym okresie prowadzono 111 postępowań o stwierdzenie zasiedzenia 417 nieruchomości SP o powierzchni 270 ha i wartości 3,4 mln zł.
Nieprawidłowości w realizowaniu obowiązków podatkowych
Kontrola ujawniła również liczne nieprawidłowości w wywiązywaniu się z obowiązków podatkowych wobec nierozdysponowanych nieruchomości SP. Mimo braku zwolnienia z podatku od nieruchomości i podatku leśnego, dwóch starostów całkowicie zaniechało składania deklaracji w latach 2020-2023. Pozostałych ośmiu nie identyfikowało z własnej inicjatywy wszystkich nieruchomości podlegających opodatkowaniu.
"Łączna kwota potencjalnie nieopłaconego podatku od nieruchomości i podatku leśnego w badanym okresie wynosiła szacunkowo ponad 1 mln zł" - informuje NIK. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami skierowano 10 zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych oraz dwa zawiadomienia do nadzoru budowlanego.
Najwyższa Izba Kontroli sformułowała też sześć wniosków de lege ferenda, m.in. dotyczących ujednolicenia obowiązków ewidencyjnych starostów, określenia minimalnego zakresu sprawozdań z gospodarowania nieruchomościami SP czy wprowadzenia zmian w przepisach podatkowych i o rachunkowości.
fot. Saru Robert